“Intelektual kemi plot vetëm se mungon inteligjenca”

PËRSE NDAHEN ÇIFTET ???
28/10/2021
Historia e IRIQIT
04/01/2023

  • Të jesh i shkolluar nuk do të thotë të jesh intelektual.
  • Mund të jesh lexues por jo intelektual. Dija ështe diçka më e thellë se informacioni. Dhe sigurisht dija është e paanëshme.
  • Intelektuali mban qëndrime në shoqëri, ka mendime orgjinale, dhe sjell njohuri të reja kreative.
  • Intelektualët prirën ti japin zgjidhje problemit.
  • Jo çdokush që del në televizor është intelektual.
  • Të jesh profesionist nuk është e barazvlefshme me intelektualizëm.
  • Intelekti shpesh konsiderohet të jetë një degë e inteligjencës që reflekton kryesisht anën e tij logjike dhe racionale.

Një psikolog do mund të thoshte për intelektualin se ka koshiencë të plotë mbi arsyetimin dhe gjykimin e tij për çështjen e trajtuar. Personalisht një intelektual modern do cilësoja;                                                            

Qasja në fusha të ndryshme, dija e thellë në trajtimin e temave, aftësia oratore e shpjegimit logjik duke qënë sa më pranë të së vërtetës, të përkthyera të gjitha këto në krijmtari dhe frymëzim në dobi të shoqërisë, do e quaja njeri intelektual”.

Termi intelektual në kuptimin më të gjerë i referohet një personi që dallon nga të tjerët me inteligjencë, arsim dhe edukim, domethënë ai ka aftësi intelektuale të cilat i përdor për qëllime profesionale dhe publike. Në kuptimin më të ngushtë, termi nënkupton çdo person që kryen një vepër të veçantë intelektuale si pjesë kryesore e veprimtarisë ose profesionit të tij. Në një kuptim edhe më të ngushtë, intelektuali është një person i cili, për shkak të aftësisë së tij intelektuale, gëzon një reputacion pozitiv, domethënë është një autoritet në fusha të caktuara të jetës shoqërore, siç eshte kultura apo shkenca. Ndodh shpesh që intelektualët trajtohen si një shtresë ose grup specifik shoqëror. Intelektualët në shumë tematika, çështje serioze reagojnë duke thënë të vërtetën e mendimit të tyre. Këto janë rastet ku ata nuk zgjedhin të heshtin ngrihen duke kritikuar shoqërinë dhe dukuritë negative të saj. Kështu ofrojnë modele dhe alternativa të qëndrueshme për mirëqenien dhe zhvillimin e njerëzve. Termi më i zakonshëm për intelektualët është inteligjenca. Inteligjent, përdoret edhe për personat intelektualë të angazhuar publikisht në profesionet liberale, për studiues apo profesorë universitarë, në shërbime akademike të ekspozuar edhe në debate publike.

Intelektual është ai që përpiqet të përdorë intelektin e tij/saj për të punuar, studiuar, reflektuar, spekuluar ose për të bërë e për t’iu përgjigjur pyetjeve në lidhje me një sërë idesh të ndryshme.

Ka, përgjithësisht, tre përkufizime moderne në punë në diskutimet rreth intelektualëve. Së pari, “intelektualët” si ata të përfshirë thellë në ide, libra, në jetën e mendjes. Së dyti, “intelektualët” si një klasë e njohur profesionale e përbërë nga pedagogë, profesorë, juristë, mjekë, shkencëtarë, etj. Së treti, “intelektualët” kulturorë janë ata me ekspertizë të dukshme në kulturë dhe arte, ekspertizë që u lejon atyre një autoritet kulturor, dhe të cilët më pas e përdorin atë autoritet për të folur në publik për çështje të tjera.                                                                                                                                                                                          

Gazetarët cilësojnëintelektualin duke ju referuar akademikëve, përgjithësisht të shkencave humane, veçanërisht të filozofisë, të cilët flasin për çështje të ndryshme me rëndësi shoqërore apo politike. Këta janë intelektualë publikë. Termi maskon një ose disa supozime, veçanërisht për akademinë, për shembull se puna intelektuale vazhdon përgjithësisht në mënyrë private dhe ka një hendek në shoqëri që kërkon kapërcim. Në praktikën e përgjithshme, “intelektual” është si etiketë që aplikohet në mënyrë më të qëndrueshme në fushat të cilat lidhen me kulturën, artet dhe shkencat sociale sesa në disiplinat e punës në shkencat natyrore, shkencat e aplikuara, matematikën ose inxhinierinë.  Kritikët argumentojnë se intelektualët në këto fusha mund të mbeten po aq të ndjeshëm ndaj indoktrinimit, vetë-mashtrimit dhe propagandës sa publiku i gjerë, sepse ata vuajnë nga të njëjtat paragjykime dhe dobësi njerëzore.

Pak histori në lidhje me këtë term.

Nga frengjishtja belletrist ose homme de lettres  “njeriu i letrave” përdorim shpesh herë në shqip, nuk është e njejta gjë me akademikun. Konsiderohej njeriu me shkrim e këndim, i aftë për të shkruar dhe lexuar, në krahasim me një analfabet në një kohë kur shkrim-leximi ishte i rrallë dhe prandaj vlerësohej shumë në shtresat e larta të shoqërisë. Shprehja “njeri i letrave” është përdorur në shumë kultura për të përshkruar intelektualët bashkëkohorë

Në shekujt e 17-të dhe të 18-të, termi “beletrist” filloi të përdorej për letrarët: pjesëmarrësit francezë nganjëherë të referuar si “qytetarë” të republikës së letrave, e cila u zhvillua në sallon, një institucion social, zakonisht drejtohet nga një zonjë, e destinuar për edukimin, edukimin dhe përsosjen kulturore të pjesëmarrësve.

Jean-Paul Sartre tha se intelektualët janë ndërgjegjja morale e epokës së tyre; se përgjegjësitë e tyre morale dhe etike janë të vëzhgojnë momentin socio-politik dhe t’i flasin lirisht shoqërisë së tyre, në përputhje me ndërgjegjen e tyre.

Në fund të shekullit të 19-të, kur shkrim-leximi ishte relativisht i zakonshëm në vendet evropiane si Mbretëria e Bashkuar, emërtimi “Njeriu i letrave” u zgjerua në kuptimin “i specializuar”, një njeri që fitonte jetesën e tij me shkrim intelektual (jo në mënyrë krijuese) për letërsinë: eseisti, gazetari, kritiku etj. Në shekullin e 20-të, një qasje e tillë u zëvendësua gradualisht nga metoda akademike dhe termi “Njeriu i letrave” u shfuqizua, duke u zëvendësuar me termin “intelektual”, që përshkruante personin intelektual. Në Britaninë e shk. të 19-të, Samuel Taylor Coleridge shpiku termin clerisy, klasa intelektuale përgjegjëse për ruajtjen dhe ruajtjen e kulturës kombëtare. Në Rusinë cariste, u ngrit inteligjenca (vitet 1860-70), e cila ishte klasa statusit të punëtorëve jakë të bardhë.  Një klasë intelektuale në Evropë ishte e rëndësishme nga pikëpamja shoqërore, veçanërisht për intelektualët e vetëquajtur, pjesëmarrja e të cilëve në artet, politikën, gazetarinë dhe edukimin e shoqërisë – qoftë me ndjenja nacionaliste, internacionaliste apo etnike – përbëjnë “vokacionin e intelektualit”. Për më tepër, disa intelektualë ishin anti-akademikë, pavarësisht se universitetet (akademia) ishin sinonim i intelektualizmit.

Në shekullin e 20-të, termi intelektual fitoi konotacione pozitive të prestigjit shoqëror, që rrjedhin nga zotërimi i intelektit dhe inteligjencës, veçanërisht kur veprimtaritë e intelektualit ushtronin pasoja pozitive në sferën publike dhe kështu rritën kuptimin intelektual të publikut, me anë të përgjegjësisë morale. Altruizmi dhe solidariteti, pa iu drejtuar manipulimeve të demagogjisë, paternalizmit dhe të pacipërisë (kondescensionit).  Sociologu Frank Furedi tha se “Intelektualët nuk përcaktohen sipas punës që bëjnë, por nga mënyra që ata veprojnë, mënyrën se si e shohin veten dhe vlerat sociale apo politike që ata mbështesin. Sipas Thomas Sowell, si një term përshkrues i personit, personalitetit dhe profesionit, fjala intelektual identifikon tre tipare: I edukuar; erudicioni për zhvillimin e teorive; Produktiv; krijon kapital kulturor në fushën e filozofisë, kritikës letrare dhe sociologjisë, drejtësisë, mjekësisë, shkencës etj.; dhe Artistik; krijon art në letërsi, muzikë, pikturë, skulpturë, etj.

Pyetja se si dhe pse intelektualët mund të jenë të prekshëm ndaj indoktrinimit, pavarësisht nga inteligjenca e tyre e perceptuar. Një përgjigje e mundshme u përfundua në eksperimentin e Milgramit ishte një seri e rëndësishme e eksperimenteve të psikologjisë sociale të kryera nga psikologu i Universitetit Yale, Stanley Milgram, i cili mati gatishmërinë e pjesëmarrësve të studimit për t’iu bindur një figure autoriteti që i udhëzoi ata të kryenin veprime që bien ndesh me ndërgjegjen e tyre personale. Studimi zbuloi se njerëzit e zakonshëm mund të bëhen agjentë në një proces të tmerrshëm shkatërrues, edhe kur efektet shkatërruese të punës së tyre bëhen qartësisht të qarta. Pavarësisht inteligjencës ose kapacitetit intelektual, kur njerëzve u kërkohet të kryejnë veprime të papajtueshme me standardet themelore të moralit, relativisht pak njerëz kanë burimet e nevojshme për t’i rezistuar autoritetit. Një arsye tjetër e sugjeruar për këtë është kritika e vazhdueshme e intelektualëve ndaj sistemeve ideologjike në përpjekje për t’i përmirësuar ato, gjë që shpesh çon në kërkimin e alternativave superiore në modelet e huaja, për faktin se modelet e huaja nuk shihen në veprim dhe për rrjedhojë nuk mund të maten me saktësi.

Sipas fjalorit të gjuhës shqipe ka këto koncepte për fjalën intelektual.

INTELEKTUAL m.

Ai që ka një përgatitje të veçantë në një fushë të shkencës, të teknikës, të kulturës e një formim të gjerë arsimor dhe merret kryesisht me punë mendore, njeri i punës mendore; në inteligjencia. Intelektualët popullorë (komunistë). Intelektual borgjez. Shtresa e intelektualëve.

INTELEKTUAL mb.

1. Që ka të bëjë me mendjen, me arsyen e me gjykimin, që i përket intelektit; mendor. Zhvillimi intelektual. Punë (jetë, veprimtari) intelektuale.
2. Që merret kryesisht me punë mendore. Rrethe intelektuale.

INTELEKTUALIST mb. keq.

Që vuan nga intelektualizmi, që ka intelektualizëm; që karakterizohet nga intelektualizmi, që është karakteristik për intelektualin borgjez. Shfaqje (pikëpamje, prirje, mbeturinë) intelektualiste. Qëndrim (mendim, koncept) intelektualist.

INTELEKTUALIZËM m. keq.

Mbivlerësimi i punës mendore, i teorisë, i shkencës, i rolit të specialistëve e përgjithësisht i punës së intelektualëve dhe nënvlerësimi i aftësive krijuese e drejtuese të masave punonjëse, i punës prodhuese në zhvillimin shoqëror e në tërë jetën e vendit; qëndrim i lëkundshëm në jetën dhe në veprimtarinë shoqërore, që është karakteristik për intelektualët borgjezë. Intelektualizëm borgjez. Frymë (shprehje) intelektualizmi. Shfaqje të intelektualizmit. Ra në intelektualizëm.

Anxhela Peza

Psikologe Klinike dhe Këshillimi

Cel: 0672058116